I.
Nhân vật và ý nghĩa của việc phân tích nhân vật trong tác
phẩm tự sự
- Nhân vật trong tác phẩm tự sự
-
Khái niệm: Nhân vật văn học là đối tượng thường là những
người được miêu tả trong tác phẩm văn học bằng những phương tiện văn học.
-
Nhân vật trong văn học rất phong phú: Nhân vật có tên và
nhân vật không tên. Trong thần thoại nhân vật có thể là thần , bán thần. Trong
chuyện ngụ ngôn hay những chuyện viết cho thiếu nhi nhân vật thương là những
con vật, đồ vât.
- Ý nghĩa của việc phân tích nhân vật trong tác phẩm tự sự
Trong tác phẩm tự sự, nhà văn “ noi” qua nhân vật. Nhân vật
chính là nơi mang chỗ nội dung phản ánh, tư tưởng, chủ đề của tác phẩm là nơi kí
thác quan niệm về con người, về nhân sinh của nhà văn.
Phân tích nhân vật trở thành con đường quan trong nhất để đi
đến giá trị hiện thực, nhân đạo của tác phẩm, để nhận ra lí tưởng thẩm mỹ của
nhà văn.
Nhân vật được coi là (con đẻ) tinh thần của nhà văn, nên phân
tích nhân vật còn để nhận ra tài năng, đặc điểm, bút pháp nghệ thuật của nhà văn.
II.
Các phương diện cơ bản khi phân tích nhân vật trong tác
phẩm tự sự
Một nhân vật văn học thành công bao giờ cũng mang một tính cách,
số phân riêng, một cách trung nhất, muốn phân tích nhân vật tức là phân tích đặc
điểm tính cách của nhân vật chúng ta cần căn cứ vào những chi tiết có liên quan
đến nhân vật trong tác phẩm để từ mà tìm hiểu suy luận, tìm ra đặc điểm, tính cách
của nhân vật. Ở tác phẩm tự sự, những chi tiết có giá trị góp phần thể hiện đặc
điểm tính cách nhân vật, lai lịch, ngoại hình, ngôn ngữ, nội dung, hành vi “cử
chỉ, hành động” của nhân vật.
- Lai lịch
Đây là phương tiện đầu tiên góp phần chi phối đặc điểm tính
cách cùng cuộc đời nhân dân. Lai lịch có quan hệ khá trực tiếp và quan trong với
đường đờì của một người cũng như mục đầu tiên trong bản “ sơ yếu li lịch” ta thường
khai là thành phần xuất thân và hoàn cảnh gia đình. Hoàn cảnh mồ côi từ nhỏ, hành
vi vô giáo dục khi ở với người bác họ (để rồi bị đuổi ra khỏi nhà) bằng những
thành tích bất hảo của Xuân Tóc đỏ trong cuộc sống lang thang hè đường xó chợ đã
góp phần tạo nên tính cách lưu manh, láu lỉnh của Y sau này. Chí phèo ngay từ
khi được sinh ra đã bị ném khỏi cuộc sống, đã là đứa trẻ hoang không biết bố mẹ
chẳng có cửa nhà. Hoàn cảnh xuất thân ấy đã góp phần tạo nên cô độc thê thảm của
Chi. Tính cách, số phận được lí giải một phần bởi thành phần xuất thân, hoàn cảnh
gia đình và điều kiện sinh hoạt trước đó.
- Ngoại hình.
Tục ngữ Việt nam có câu: “ Xem mặt mà bắt hình rong” trong văn
học, miêu tả ngoại hình chính là một biện pháp của nhà văn nhằm hé mở tính cách
nhân vật. Một nhà văn có tài thường chỉ qua một số nét phác hoạ chấm phá có thể
giúp người đọc hình dung ra diện mạo, tư thế cùng bản chất của nhân vật nào đó.
Trong tác phẩm “Tắc đèn của Ngô Tất Tố” chị dậu được miêu tả có khuôn mặt trái
xoan với cái nhanh nhẩu của đôi mắt sắc ngọt, cái xinh xắn của cặp môi đỏ tươi,
cái min màng của nứơc ra đen giòn. Khuôn mặt ấy khiến người đọc hình dung về chị
Dậu đó là một người khoẻ khoắn đảm đang, trong chuyện ngắn “Chí Phèo” những vết
sẹo ngang dọc trên khuôn mặt của Chí cùng với những nét chạm trỗ ở ngực tự có đã
nói lên rất nhiều… Phải chăng cái ngoại hình biến dạng, kỳ dị ghớm ghiếc kia
như đã muốn trưng ra quá khứ dữ dằn, và nội tâm tha hoá biến chất của CHí Phèo.
Ở chuyện ngắn “vi hành”, mượn lời người con trai (đôi nam nữ
thanh niên người Pháp đi trên toa xe điện ngầm) tác giả Nguyễn Ái Quốc đã phác
hoạ chân dung Khải Định “ Chẳng phải vẫn cái mũi tẹt ấy vẫn đôi mắt xếch ấy, vẫn
cái mặt bưng như vỏ chanh đấy à?” Các chi tiết này ám chỉ thật sau cay một tính
cách hèn kém, chẳng có mấy thiên lương cùng lối sống xa hoa truỵ lạc của ông
vua bù nhìn An Nam.
Trong phân tích nhân vật, cần qua các chi tiết ngoại hình mà
đi sâu vào nội tâm vào bản chất của nhân vật.
- Ngôn ngư
Qua lời ăn tiếng nói của một người, chúng ta có thể nhận ra
trình độ văn hoá, nhận ra tính cách của người ấy. Ngôn ngữ của nhân vật trong tác
phẩm văn học được có thể hoá cao độ, nghĩa là mgnag đạm dấu ấn của một cá nhân.
Nhân vật cô Hồng trong tiểu thuyết “Số đỏ” của VŨ Trọng PHụng hễ cứ mở miệng ra
là gắt: “ Biết rồi, khổ lắm, nói mãi” mặc dầu ông ta chẳng biết cho ra đầu ra đũa
việc gì cả. Cho đến khi trở thành “ Nhà cải cách thẩm mĩ”, “ Đốc tờ Xuân”, “ Giáo
sư quần vợt”, “Cố vấn báo gõ mõ”…. đựơc cả xã hội thượng lưu thành thị trọng vọng,
Xuân tóc đỏ vẫn đầu cửa miệng mấy chữ “Mẹ kiếp”, “ nước mẹ gì” điều ấy chứng tỏ
cái tính cách lưu manh, vô học của y không sao gột rửa nổi. Thông thường, mỗi con
người thường theo tính khí mà có khẩu khí. Con người làm sao thì lời ăn tiếng nói
làm vậy. Vì thế khi phân tích nhân vật ta cần đặc biệt chú ý phân tích nhân vật.
- Nội tâm
Là thế giới bên trong của nhân vật gồm cảm giác, cảm xúc tình
cảm, tâm lí, suy nghi… của con người. Thế giới nội tâm của con người rất sâu kín,
phong phú, phức tạp. Ngòi bút của nhà văn có khả năng miêu tả được những ngõ ngách
xâu kín của nội tâm con người từ những điều thuộc phạm vi ý thức đến những điều
trong cõi tiềm thức, vô thức. Qua đó ta có thể xét đoán được tính cách nhân vật.
Ví dụ đoạn miêu tả nội tâm của Chí Phèo sau cơn ốm: “Tỉnh dậy hắn thấy hắn già
mà hắn vẫn còn cô độc. Buồn thay cho đời! có lí nào như thế đươc? Hắn đã già rồi
hay sao? Ngoài bốn mươi tuổi đầu… Dẫu sao đó không phải là tuổi mà người ta mới
bắt đầu sửa soạn. Hắn đã tới cái dốc bên kia của đời. Ở những người như hắn chịu
đựng biết bao nhiêu là chất độc, đầy đoạ cực nhọc, mà chưa bao giờ ốm, một chận
ốm có thể là dấu hiệu báo rằng cơ thể hắn đã hư hỏng nhiều. Nó là một cơn mưa
gió cuối thu cho biết trời trở rét nay mùa đông đã đến. Chí Phèo hình như đã trông
thấy trước tuôi già của hắn, đói rét và ốm đau, và cô độc, cái này còn sợ hơn đói
rét và ốm đau.
Cũng may Thị Nở vào nếu không vào cứ để hắn vẩn vơ nghĩ mãi
thì đến khóc được mất. Qua suy nghĩ của Chí Phèo ta có thể nhận ra một Chí Phèo
thứ hai – “Chí không còn là một con Quỷ giữ của làng Vũ Đại nữa mà là một con
người bình thường như bao con người khác: Bồn lo trước tuổi già ập đến, cảm thấy
cô đơn và sợ cô đơn.
- Cử chỉ hành động.
Đây là chi tiết quan trong nhất trong việc tìm hiểu phân tích
tính cách nhân vật. Con người trong cuộc đời cũng như nhân vật trong tác phẩm,
trước hết là con người hoạt động, hành động. Trong môi trường tự nhiên và xã hội,
trong quan hệ với người khác, với công việc, con người phải hành động. Hành động
của con người được thể hiện qua việc làm, hành vi. Nhân vật trong tác phẩm cũng
vây, con người thế nào sẽ có hành vi thế ấy.
Ví dụ: Chỉ cần qua cách “ ghế trên ngồi tót sỗ sàng” nhân vật
Mã Giám Sinh đã để lại chân tướng của một con người thiếu văn hoá, lịch sự… Qua
hành động “rỗ gông” bất chấp lời doạ nạt của bọn lính, người đọc nhận ra ở Huấn
Cao một khí phách hiên ngang…
Tóm lại: Muốn phân tích nhân vật, ta phải chú ý đến những
chi tiết có liên quan đến nhân vật từ lai lich, ngoại hình, nội tâm đến ngôn ngữ
hành vi của nhân vật. Tuy nhiên không phải bất cứ nhân vật nào cũng được nhà văn
thể hiện đầy đủ các phương diện này. Có chỗ nhiều, có chỗ it, có chỗ đâm, chỗ
nhạt. Bởi thế khi phân tích cần tập trung xoáy sâu vào các phương diện thành thông
nhất trong tác phẩm. cũng không cứ phải tuần tự theo năm phương diện như thế mà
nên sắp xếp theo thực tế cho bài làm văn của minh hâp dẫn.
Giáo viên: Nguyễn Thị Đáng